1. Makkár dutkan lea vuođđun PMTO ovddideapmái?

2. Maid dutkan dadjá PMTO ávkki birra?

3. Man guhká bistet positiivvalaš rievdadusat?

4. Addágo PMTO-dikšu eará váikkuhusaid?

5. Geaid ektui lea PMTO geahččaluvvon? 

6. PMTO-váhnenjoavkkut etniid várás geain lea čearddalaš unnitloguduogáš

1. Makkár dutkan lea vuođđun PMTO ovddideapmái?

Dutkan lea álggahuvvon Oregon Social Learning Center (OSLC) ásahusas USA:s.

OSLC lea dutkanguovddáš mii máŋgalogi jagi lea dutkan mánáid geain leat láhttenváttisvuođat.

OSLC:s leat jearran guokte álkes gažaldaga, maid sii leat geahččalan vástidit dutkama bokte:

1. Mii dahká ahte mánás šaddet láhttenváttisvuođat?
2. Mii dárbbašuvvo go galgá bissehit dahje unnidit dan ahte šaddet láhttenváttisvuođat?

Dutkama bokte sii leat gávdnan komponeanttaid mat berrejit leat guovddážis dikšunláhčimis mánáide geain leat láhttenváttisvuođat. PMTO lea ovddiduvvon dán dutkama vuođul.

2. Maid dutkan dadjá PMTO ávkki birra?

PMTO-dikšun lea ávkkálaš sihke dan ektui go dat unnida láhttenváttisvuođaid ja ovdánahttá háliiduvvon sosiála láhttema.

PMTO-divššu bokte bearašmiellahtut buoridit gaskaneaset ovttasdoaibmama. Dát fas mielddisbuktá dan ahte lea eambbo jáhkehahtti ahte bearaš sáhttá bures ovttasdoaibmat, ja unnida jáhkkimis dan ahte mánás šaddet vel eanet láhttenváttisvuođat.

Viidáset lea dokumenterejuvvon ahte PMTO-dikšun lea buoridan:

• Gaskavuođaid positiivvalaš olbmáide
• Buriid skuvlaolahusaid
• Birgehallama skuvllas

3. Man guhká bistet positiivvalaš rievdadusat?

Dávjá stuorámus rievdadusat dáhpáhuvvet maŋŋel go dikšu lea loahpahuvvon. Dát lea daningo dikšun guovdilastá váhnemiid, ja dan ahte sin ovttasdoaibman mánáiguin buorrána.

Váhnemat ádjánit rievdadit sin ovttasdoaibmama mánáiguin. PMTO-divššus hárjehallet váhnemat oppa áigge positiivvalaš ovttasdoaibmanstrategiijaid. Váhnemat geat nákcejit geavahit dan maid leat oahppan  – maiddái maŋŋel go dikšu lea loahpahuvvon – jotket dávjá positiivvalaččat ovdánit.

Ollu dutkamat leat čájehan ahte positiivvalaš rievdadusat leat doalahuvvon – 1 gitta 7 jagi – maŋŋel go dikšun lea loahpahuvvon.

4. Addágo PMTO-dikšu eará váikkuhusaid?

Muhtun dutkamat leat čájehan rievdadusaid maiddái hástalusaid ektui mat eai leat guovdilaston divššus, nugo:

• Oktavuođat oappážiid ja vieljažiid gaskkas

• Váhnemiid párraoktavuohta

• Váhnemiid psyhkalaš váttut

• Oktoetniid sosiálaekonomalaš dilli

5. Geaid ektui lea PMTO geahččaluvvon?

USA:s leat PMTO-divššu geahččalan dáid ektui:

• Bearrašat main leat mánát geain leat duođalaš láhttenváttisvuođat
• Joavkkut main leat oktoeatnit geain leat mánát geat leat oažžugoahtán láhttenváttisvuođaid
• Biebmoruovttut ja ođđa bearrašat eadne- ja áhččebeliiguin main leat mánát geain leat stuora láhttenváttisvuođat

Norggas leat PMTO-divššu geahččalan dáid ektui:

• Bearrašat, minoritehtaduogážiin ja minoritehtaduogáža haga, main leat mánát geain leat duođalaš láhttenváttisvuođat

Ogden,T., & Amlund-Hagen, K. (2008). Treatment effectiveness of Parent Management Training in Norway; A randomized controlled trial of children with conduct problems. Journal of Consulting and Clinical Psychology 76, 607-621.

6. PMTO-váhnenjoavkkut etniid várás geain lea čearddalaš unnitloguduogáš

Prošeakta guovdilastá láhttenváttisvuođaid mánáin geain lea somálialaš dahje pakistánalaš duogáš ja geat orrot Norggas. Dán dahká go iská ja guorahallá makkár ávkki eatnit ja sin mánát ožžot go oassálastet Parent Management Training – Oregon-modealla váhnenjoavkkuide.

Dát intervenšuvdna lea eastadeaddji doaibmabidju etniide, geat háliidit oahppat mo sii nannejit ovttasbarggu mánáin ja mo sii bidjet čielga rájáid.

PMTO-kursa lea oaivvilduvvon etniide geain lea čearddalaš unnitloguduogáš ja geain leat mánát gaskal 4–8 jagi geain leat veahá dahje moderáhta láhttenváttisvuođat dahje geain lea várra oažžut dákkár váttisvuođaid. 2008:s ja 2009 álggus álggahuvvojedje kurssat somálialaš ja pakistánalaš etniide Grorud- ja Søndre Nordstrand-gávpotosiin Oslos. Kurssain ledje joavkkut main ledje gaskal gávcci ja logi oasseváldi ja mat ledje organiserejuvvon nu ahte eatnit, geain lei seamma čearddalaš duogáš, ledje seamma joavkkus.

Váhnenkurssaid vuolggasadjin leat beaivválaš dilálašvuođat, ja kurssat guovdilastet iešguđet ávkkálaš ja beaktilis váhnenmáhtolašvuođaid PMTO-prinsihpaid vuođul. Čoagganemiid fáttát leat earet eará ovttasbargu ja gulahallan mánáin, rádjebidjan ja nárrohallamat oappážiid ja vieljažiid gaskkas. Kurssain leat gávccinuppelohkái čoagganeami à guokte diimmu, ja kursa bistá gitta gávcci mánu.

Linkbargit

Intervenšuvnna ulbmil lea leat kultursensitiiva dan sadjái go kulturspesifihkka. Kursamateriála lea jorgaluvvon, linkbargit oassálastet čoagganemiide ja eatnit, geat oassálastet kursii, buktet iežaset ovdamearkkaid iežaset kultuvrra bajásgeassimis. Dán láhkai váldá maiddái vuhtii oasseváldiid kultuvrralaš identitehta ja individuála ulbmiliid mánáidbajásgeassimis. Lassin fágalaš sisdollui, guossohuvvui maiddái biepmu ja fállojuvvui mánnágeahčču joavkočoagganemiid oktavuođas.

Váikkuhusdutkan

PMTO-kursa evaluerejuvvo váikkuhusdutkamušas: Evaluering av PMTO-foreldregrupper for etniske minoriteter (PMTO-váhnenjoavku čearddalaš unnitloguid váste – evalueren). Dutkanprošeavtta ulbmil lea guorahallat man muddui oasseváldit bohtet kursačoagganemiide ja evalueret geavaheddjiid duhtavašvuođa kurssain. Evalueren mihtida makkár ávkki mánát ja eatnit ožžot go oassálastet PMTO-váhnenjoavkkuide. Dán dahká go guorahallá máná láhttema ja sosiála gálggaid, ja eatni váhnenmáhtolašvuođaid ovdal ja maŋŋel kurssa.

96 pakistánalaš ja somálialaš eatni

Dán evalueremis geavahuvvo randomiserejuvvon kontrollerejuvvon dutkandesigna. Dát mearkkaša ahte eatnit, geat leat dieđihan iežaset PMTO-kursii, juhkkojuvvojit soaittáhagas guovtti jovkui; nubbi joavku álggii PMTO-kursii cuoŋománus 2008:s ja nubbi joavku fas lei vuordinlisttus kursii mii álggii maŋŋelaš. Vuordinlistojoavku doaibmá dán áigodagas dutkamuša kontrollajoavkun. Dutkanvuložin leat 96 pakistánalaš ja somálialaš eatni geain leat mánát gaskal 4 ja 8 jagi. Intervenšuvdnajoavkku sturrodat lea gitta das man stuora joavkku ferte iskat vai lea vejolaš rehkenastit moderáhta signifikánta váikkuhussturrodagaid.

Leat leamaš guokte diehtočoaggima. Dieđuid leat čoaggán jearahallanskoviin maid eadni ja mánáidgárdebargi dahje oahpaheaddji, gii dovdá máná, leaba deavdán. Variábelat gusket váldoáššis máná láhttemii ja sosiála gálggaide, ja eatni váhnenmáhtolašvuhtii. Dieđuid leat guovttegielat diehtočoaggit čoaggán.

Dát prošeakta sáhttá addit dieđuid dan birra leago, ja man muddui lea, PMTO nu máškit ahte nannešii váhnenmáhtolašvuođaid ja buoridivččii mánáid láhttema čearddalaš unnitlogujoavkkuin. Dutkama bohtosat sáhttet leat čujuheaddjin viidáset bargguide dáinna bearašjoavkkuin; galgágo hábmet ođđa doaibmabijuid vai galgá go ain vuoruhit PMTO-váhnenjoavkkuid.

Prošeakta lea dál loahpahuvvon ja dutki Ragnhild Bjørknes nákkáhalai dáinna dutkamušain geassemánu 8. b. 2011.

Bjørknes, R., Jakobsen, R., & Nærde A. (2011). Recruiting ethnic minority groups to evidence-based parent training. Who will come and how? Children and Youth Services Review, 33, 351–357 (DOI: 10.1016/j.childyouth.2010.09.019).